Μια ανοιχτή συζήτηση για τις απόψεις Του ανθρωπιστή ΚΛΩΝΤ ΛΕΒΙ-ΣΤΡΩΣ Αφορμή το βιβλίο του «Φυλή και Ιστορία» Υπάρχει ένας ενιαίος παγκόσμιος πολιτισμός και ποια είναι η συνεισφορά των επιμέρους πολιτισμών στην διαμόρφωση του? Καθορίζονται οι συνεισφορές τούτες από παράγοντες φυλετικούς , όπως ισχυρίζονται πολλοί στον 19ο και στον 20ο αιώνα? Ποιος είναι ο κοσμοϊστορικός ρόλος του δυτικού πολιτισμού και γιατί επικράτησε ο ορθολογισμός και η τεχνική του σε ολόκληρο τον πλανήτη? Αυτά τα κεντρικά ερωτήματα θέτει ο μεγάλος σύγχρονος εθνολόγος
Στην σημερινή εποχή πρέπει να δούμε από άλλο πρίσμα από άλλη οπτική γωνία τις έννοιες πολιτισμός και κουλτούρα. Οι βασικές έννοιες σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, χωρίς γεωγραφικούς αποκλεισμούς, φυλετικές διαμάχες, είναι τα ερωτήματα που μπαίνουν για ακόμη μια φορά στην εποχή μας. Τα εθνοκεντρικά χαρακτηριστικά ,παραμένουν πάντα επίκαιρα. Οι κοινωνικοί αποκλεισμοί ,Υπάρχουν και αποκτούν καινούρια χαρακτηριστικά. Παρά την τεχνολογική πρόοδο οι κοινωνίες μας εκτρέφουν τις έννοιες του ρατσισμού, του εθνικισμού, καθώς ο αποκλεισμός επεκτείνεται και στα φύλλα (γυναίκα) ,τρίτη ηλικία, μικρά παιδιά ,θεωρώντας ότι αυτά είναι προβλήματα της εποχής μας και ξεχνώντας τον δομικό χαρακτήρα που τα δημιουργεί μια και τα οικονομικά συστήματα επηρεάζουν έννοιες όπως η κουλτούρα και ο πολιτισμός. Η μετανάστευση ,άνθρωποι όλων των ηλικιών που αναγκάζονται να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν από άλλους ανθρώπους ώστε να προσαρμόσουν συνήθειες είναι η καθημερινή πρακτική Το θέμα τις παιδείας αποκτά άλλη διάσταση . Ποια παιδεία ? παιδεία χωρίς σύνορα ,με σεβασμό στους πολιτισμούς. Παιδεία ανοιχτή ανά τον κόσμο, ή αν μιλάμε για τη χώρα μας καθαρά με ένα ελληνοκεντρικό μοντέλο νομίζοντας ότι είμαστε το κέντρο της γης? Ερωτήματα που μέχρι τώρα έχουν βρει αποσπασματική Εφαρμογή χωρίς στόχο και αποτέλεσμα.
Η ποικιλομορφία των ανθρώπινων πολιτισμών
Η κατανόηση της αξίας της κουλτούρας και του πολιτισμού ενός άλλου λαού αποτελεί πρόοδο του ίδιου του άνθρωπου. Κανένα μέρος του κόσμου δεν έχει κατακτήσει την πρόοδο όπως και να την εννοεί ξεχνώντας ότι έχει δεχτεί επιρροές. Η ιστορία του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία έδειξε ότι η πολιτισμική πρόοδος είναι ένα έργο μιας συμμαχίας μεταξύ των πολιτισμών(Κλώντ λεβί –στρώς, Φυλή και ιστορία,Αθήνα 1995,εκδόσεις γνώση,σ.71)
Υποχρεώσεις των κοινωνιών είναι να δημιουργούν τις συνθήκες ώστε όλα τα μέλη της να μπορούν ανεξάρτητα από θρησκεία χρώμα, φυλετικές διαφορές, ή ακόμα και ιδεολογία να λειτουργούν και να συμμετέχουν απρόσκοπτα. Οι συνθήκες ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου είναι το πιο σημαντικό σημείο προόδου μιας κοινωνίας. Η διαλεκτική που αποκτά το άτομο με την κοινωνία ώστε να την βελτιώνει και να βελτιώνεται. Κατά τον (Λεβί Στρώς) το δώρο της πολυπολυτισμικότητας είναι διαχρονικό μια αυτόνομη κοινωνία είναι αδιανόητη δίχως αυτόνομα άτομα (Κορνήλιος Καστοριάδης,χώροι του ανθρώπου ,Αθήνα 1986,σ.211)
Η ατομική ανάπτυξη του ατόμου έχει σαν χαρακτηριστικά της την ένοια, της ελευθερίας επιλογής σύνθεσης και ανάπτυξης μιας προσωπικότητας Χωρίς φοβίες και διαχωρισμούς. Ο ρόλος της παιδείας στην ανάδειξη του οράματος του Λεβί στρώς είναι πολύ σημαντικό. Για να κατανοήσουμε την αξία του κάθε πολιτισμού Χρειάζεται γνώση από μικρή ηλικία ίσως ακόμα και από την προσχολική. Μεγαλώνουμε με την άποψη των (προηγμένων) και μη χωρών.Με φυλετικές διακρίσεις (μαύροι,άσπροι ,κίτρινοι) άνθρωποι. Αφαιρούμε το φυσιολογικό ενδιαφέρον για το άγνωστο , την αναζήτηση και ουσιαστικά την διαλεκτική των πολιτισμών Φοβούμενοι το καινούριο που θα γεννηθεί.
H Κατάσταση στην Ελλάδα
Το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα η συζήτηση για την πολυπολιτιτισμικότητα των κρατών ,των κοινωνιών, είναι επίκαιρη. Οι οικονομικοί μετανάστες από άλλες χώρες έχουν κατακλείσει και την χώρα μας δοκιμάζοντας τον πολιτισμό και την κουλτούρα μας. Οι αντιλήψεις του κάθε πολίτη στο μικροσκόπιο. Σαν κοινωνικό σύστημα ίσως δεν λειτούργησε με τον καλύτερο τρόπο για την υποδοχή των μεταναστών, την καλύτερη αφομοίωση τους από το σύνολο ,και ουσιαστικά την παιδεία που θα έπρεπε να είναι έτοιμη να δεχτεί όλο το βάρος των παιδιών αλλά και των γονιών χωρίς την γλωσσική επάρκεια. Οι εκπαιδευτικοί χωρίς να έχουν την ιδιαίτερη επιμόρφωση (πώς να αντιμετωπίσουν αυτές τις καινούριες συνθήκες) δρουν αυτόνομα και χωρίς σχέδιο.
Ο λαϊκισμός από μέρους πολλών οργανώσεων που δήθεν Κόπτονται για την ελληνικότητα και την Ελλάδα βρίσκουν εύφορο έδαφος στο να βλέπουμε τις απόψεις του Λεβί στρώς να είναι και στις μέρες μας υπό αμφισβήτηση. Ο σεβασμός του ανθρώπου από τον άνθρωπο ακόμα μια φορά στην ιστορία δοκιμάζεται στην πράξη. Οι άνθρωποι σαστίζουν βλέποντας τις ιδέες που έχουν μεγαλώσει , τα σύμβολα(σημαία) ,τις θέσεις εργασίας που αλλάζουν χέρια (ίσως το χρώμα παραξενεύει) ,αδυνατούν να προσαρμοστούν στις νέες πραγματικότητες. Το ερώτημα αν τις νέες πραγματικότητες τις δημιουργεί η Ίδια η ζωή ή κάποιο συγκεκριμένο σύστημα ,ένας μονόδρομος πολιτισμικός, μια οικονομική κυριαρχία ,ή ένας και μόνος πολιτισμός μια και είναι ο καλύτερος , μένει να απαντηθεί……
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως μεγενθυτικός φακός ή ως δύναμη που παρασύρει τις μάζες σύμφωνα με τα συμφέροντα του εκάστοτε ιδιοκτήτη υποστηρίζουν την μία ή την άλλη πλευρά αβίαστα χωρίς την επάρκεια να ενημερώσουν και να ενημερωθούν για τις πραγματικές συνθήκες.
Ο φόβος για το άγνωστο φέρνει τις κοινωνίες να κλείνονται στον εαυτό τους .Σταματά η αναζήτηση καινούριων τρόπων έκφρασης. Και παρατηρείται η επιστροφή σε κώδικα σύμβολα (παρελάσεις,εθνικές εορτές) δημιουργώντας τελικά μια παθογένεια.
Απόψεις
Κατά τον Herder ο πολιτισμός και η κουλτούρα έχουν Ιδιαίτερη πατρίδα. Ακολουθεί γεωγραφική κατανομή με ιδιαιτερότητες. Επιστροφή στα χαρακτηριστικά της παράδοσης ενός τόπου ή μιας περιοχής. Ο Λεβί Στρώς θα τύγχανε αρνητικής κριτικής και σχολίων. Ο Herder και αργότερα οι εθνοκεντρικοί θα έβρισκαν ότι η εξέλιξη μέχρι εκείνη την στιγμή των τόπων τους η κυριαρχία τους η πολιτιστική, η ανώτερη κουλτούρα τους αμφισβητείται. Βάζουν τα ερωτήματα και θέτουν τον εαυτό τους σε αμυντική στάση ,αλλά ουσιαστικά επιτίθενται απρόσκοπτα. Ο Herder (1744-1803) βλέποντας την ιστορία ως εξέλιξη με τελικό σκοπό την ανύψωση του ανθρώπου από το επίπεδο της βιολογικής ύπαρξης προς τον ανθρωπισμό ,με ποικιλία τύπων και φυλών, βλέπει ότι η κάθε μία φυλή βρίσκει έναν ιδιαίτερο δρόμο για να για να φτάσει στον ανθρωπισμό.
Η ουσία του ανθρωπισμού περνάει κατά τον Herder μέσα από την ιστορία των λαών και των εποχών αποκαλύπτοντας ο κάθε λαός την ιδιαιτερότητα του στην ποίηση και στην Γλώσσα (Κ.Δ Γεωργούλη,φιλοσοφία της ιστορίας,αθήνα 1993,εκδοσεις παπαδημα σ.128) Απορρίπτοντας την ιδέα ενός παγκόσμιου πολιτισμού, την οικουμενικότητα του ανθρώπου σε σχέση με τον πολιτισμό και την κουλτούρα , ο Levi strauss θα έλεγε ότι ξεκινούν από διαφορετική αφετηρία με δυο παράλληλες ευθείες που δεν μπορούν να συναντηθούν.
Οι εθνικιστές θα προέβαλαν την εθνική καθαρότητα Που πρέπει κάθε πολίτης να απολαμβάνει. Ο λαϊκισμός των απόψεων αυτών ,η ύπαρξη ανώτερων φυλών και κατώτερων, και οι θεμελιακές αρχές όσο αφορά το λαό και το έθνος ,θα έφερναν τον αποκλεισμό οποιασδήποτε άλλης κουλτούρας. Η μία και μόνο εθνική κουλτούρα ,δεν θα άφηνε περιθώρια για ποικιλομορφίες πολιτισμών. Ο Καντ ορίζει τον διαφωτισμό με ένα απολύτως σχεδόν αρνητικό τρόπο ,ως ‘έξοδο’, δεν προσπαθεί να κατανοήσει το παρόν με βάση μια ολότητα ή ένα μελλοντικό επίτευγμα. Αναζητά μια διαφορά. Ποια διαφορά εισάγει το σήμερα σε σχέση με το χθες. Η έξοδος του Καντ μας λυτρώνει από την κατάσταση ανωριμότητας. Ο όρος ανωριμότητα μας δείχνει μια κατάσταση της βούλησης που μας κάνει να αποδεχόμαστε την εξουσία κάποιου άλλου. Όταν ένα βιβλίο αντικαθιστά την νόηση μας ,ή ένας πνευματικός ηγέτης παίρνει την θέση της συνείδησης μας. O Michel de montaigne βλέπει μια Ευρώπη να είναι περήφανη για τον πολιτισμό της, χωρίs να βλέπει τις βίαιες εξαγωγές τέχνης και Κουλτούρας. Βλέπει τον ευρωπαϊκό εθνοκεντρισμό σαν μια ιμπεριαλιστική δύναμη της εποχής που έχει λύσει όλα τα κοινωνικά προβλήματα σαν κοινωνία και αυτό που μένει είναι ο εκπολιτισμός όλου του υπόλοιπου κόσμου.
Με τον Levi strauss θα μπορούσαν να συμφωνήσουν στην ιδέα του παγκόσμιου πολιτισμού και αυτά που έχει προσφέρει. Η σχολή της Φρανκφούρτης ήταν αντίθετη με την μαζική κουλτούρα που εξαφανίζει τον λαϊκό πολιτισμό της υπαίθρου και των πόλεων και που έβαλε στο περιθώριο την γνήσια και αυθεντική τέχνη. Η νέα αυτή τέχνη δημιουργήθηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του σύγχρονου ανθρώπου με αναγνώσματα τύπου μπεστ σέλλερ με ταινίες δράσης αμφιβόλου αισθητικής καθώς η βιομηχανία του πολιτισμού και της κουλτούρας είναι μια άλλου είδους κατάκτηση, Ποιες συγκεκριμένες χώρες μπορούν να παράγουν μαζικά ?
Οι καταναλωτές παρουσιάζονται ως στατιστικό υλικό στα διαγράμματα των ινστιτούτων έρευνας. Κατανέμονται ανάλογα με το εισόδημα τους, στην κόκκινη, στη πράσινη και την μπλε περιοχή. Το πόσο τυποποιημένη είναι αυτή η διαδικασία αποδεικνύεται από το ότι τα μηχανικώς διαφοροποιημένα προϊόντα που φαίνονται είναι όλα ίδια στο τέλος. Κάθε άνθρωπος που έχει ζωηρό ενδιαφέρον για την ποικιλομορφία μπορεί να καταλάβει ότι η διαφορά κάποιων εταιρειών όσον αφορά τα προϊόντα τους δεν διαφέρουν σε τίποτα παρά σε επιλεγμένες λεπτομέρειες. (Αντόρνο ,Λοβενταλ,Μαρκουζε,Χορκχαιμερ,τεχνη και μαζική κουλτούρα ,αθήνα 1984,εκδόσεις υψιλον)
Αυτό ουσιαστικά δημιουργεί ένα μονόδρομο Όσον αφορά την δημιουργικότητα του ατόμου, Και κατ΄επέκταση μονόδρομη εξελικτική πορεία. Ο Λεβί στρώς θα ήταν απογοητευμένος από αυτή την λογική που είναι σχεδόν αντίθετη από το όραμα του, για την ποικιλομορφία των πολιτισμών. Η σχολή της Φρανκφούρτης είναι πολύ κοντά στις απόψεις του με ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης. Μαζική κουλτούρα και άνθρωπος, ίσως η μεγαλύτερη υποτίμηση του ανθρώπου στην εποχή μας.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο άνθρωπος λέει ο Καντ ,κάνει ιδιωτική χρήση του λόγου, Όταν είναι ‘μέρος ενός μηχανισμού’ δηλαδή όταν έχει κάποιο ρόλο να παίξει στην κοινωνία. Πρέπει να έχει κάποια λειτουργήματα να επιτελέσει. Δηλαδή όλα αυτά που τον καθιστούν ιδιαίτερο τμήμα της κοινωνίας. συνεπώς ο λόγος πρέπει να υπόκεινται και να εξυπηρετεί τους συγκεκριμένους σκοπούς. Τότε δεν μπορεί να υπάρξει ελεύθερη χρήση του λόγου. Όταν όμως κάποιος συλλογίζεται όχι σαν μέρος ενός μηχανισμού αλλά σαν μέλος της ανθρωπότητας, τότε η χρήση του λόγου πρέπει να είναι ελεύθερη και δημόσια. Έτσι υπάρχει διαφωτισμός όχι μόνο όταν πληρούνται οι διαδικασίες που εξασφαλίζουν την προσωπική ελευθερία της σκέψης στα άτομα ,αλλά όταν η καθολική .ή ελεύθερη και η δημόσια χρήση του λόγου υπερτίθενται η μία της άλλης. Έτσι ο Διαφωτισμός είναι η στιγμή κατά την οποία η ανθρωπότητα εμφανίζεται να θέτει εν χρήση τον δικό της λόγο χωρίς να υπόκεινται η ίδια σε καμία εξουσία.