Ιούνης, Παρίσι και Grands Boulevards, όπως έμεινε η συνήθεια να λέμε αυτές τις φαρδιές λεωφόρους με τα μεγάλα κτίρια, τα μεγάλα μαγαζιά και τη μεγάλη κίνηση. Μεσημέρι, δώδεκα και κάτι.
Κοντινό πλάνο: Βουλεβάρτο της Μονμάρτρης, γωνία με την οδό Drouot. Αναρίθμητοι άνθρωποι, νωχελικοί ή βιαστικοί, με ενδιαφέρουσες ή αδιάφορες, αλλά αθέατες, σκέψεις περνούν αδιάκοπα. Σαν αυτόματα διαφορετικά μπογιατισμένα.
Στο δρόμο, τα αυτοκίνητα, απρόσωπα, ή πρόσωπα που έχουν μεταμορφωθεί σε αυτο-κίνητα, κατεβαίνουν κατά κύματα . Κατά τακτά χρονικά διαστήματα υπακούουν στα οπτικά σήματα των φαναριών. Μόνο στη διασταύρωση φαίνεται να παίρνουν κάποια πρωτοβουλία καθώς μοιράζονται σε αυτά που συνεχίζουν στο Βουλεβάρτο του Οσμάν και σε αυτά που στρίβουν αριστερά στο Βουλεβάρτο των Ιταλών.
Στην απόλυτη κίνηση της πόλης ένα ζευγάρι, ακίνητο. Αντικριστά ο ένας στον άλλο. Πρόσωπα χωρίς ίχνος χαράς. Ίχνη οδύνης; Γύρω στα τριάντα κι οι δυο. Εκεί στο πεζοδρόμιο του Βουλεβάρτου, μπροστά στον αριθμό είκοσι δύο. Αδιάφοροι για ότι συμβαίνει γύρω τους, κρατιούνται απ τα χέρια και κοιτάζονται στα μάτια. Κάποια στιγμή αγκαλιάζονται. Τα χέρια χαϊδεύουν το πρόσωπο του άλλου. Και μετά απομακρύνονται χωρίς να αφήνουν τα χέρια. Πάλι το κοίταγμα στα μάτια.
{gallery}voulevarto{/gallery}
Πότε πότε βγαίνει από τα στόματα κάποια λέξη που η ηχητική της δύναμη εξαντλείται σε ένα τετραγωνικό μέτρο. Δεν πάει παραπέρα. Μόνο η εικόνα έχει τη δύναμη και ταξιδεύει.
Αποφασίζω να καταγράψω αυτή τη μη-δράση. Βγάζω την κάμερα, ακουμπώ σε μια μεταλλική κολώνα φωτισμού, για να μην τρέμει, και «γράφω». Στο μόνιτορ παρακολουθώ τα νούμερα που καταγράφουν τα λεπτά που κυλούν.
Το ζευγάρι επαναλαμβάνει τις ίδιες αμήχανες, δισταχτικές κινήσεις που φέρνουν τον ένα κοντά στον άλλο και μετά τον απομακρύνουν. Είναι καθαρό, κάποιος πρέπει να πάρει την πρωτοβουλία να φύγει αλλά δεν θέλει να είναι ο πρώτος.
Απροειδοποίητα η εικόνα χάνει το χρώμα της. Γίνεται ασπρόμαυρη. Τα λεωφορεία αντικαθίστανται από ιππήλατα τραμ, τα αυτοκίνητα από λαντώ και άμαξες. Εξαφανίζονται τα τζιν και τα μακό. Οι άντρες κυκλοφορούν με ημίψηλα καπέλα κι οι γυναίκες με καπελαδούρες στολισμένες με άνθη κορδέλες και φιόγκους.
Κοιτώ παράξενα γύρω. Όλα γνωστά και άγνωστα ταυτόχρονα. Αδυνατώ να πιαστώ από κάπου και να βρω τη συνέχεια.
Από την μεγάλη πράσινη πόρτα – στο ασπρόμαυρο βαθιά γκρίζα φαίνεται - στον αριθμό 22 του Βουλβάρτου της Μονμάρτρης βγαίνει βιαστικά ένας κύριος γύρω στα 55. Σίγουρα δεν θα είχε κινήσει την προσοχή μου αν δεν έκανε μια ασυνήθιστη κίνηση. Από την τσέπη του σακακιού του βγάζει ένα ρολό φιλμ των 35 χιλιοστών και του ρίχνει μια κλεφτή ματιά. Μετά το χώνει πάλι βιαστικά στην τσέπη. Λες και τόκλεψε! Κατευθύνεται προς τη στάση του μετρό Richelieu Drouot. Τον παίρνω από πίσω. Κλασσική σκηνή παρακολούθησης, πανομοιότυπη σε όλες τις ταινίες δράσης.
Το μυστήριο του φιλμ το έλυσα αρκετά αργότερα αλλά το αποκαλύπτω από τώρα γιατί δεν υπάρχει λόγος να διαβάσετε το τέλος του κειμένου για να το μάθετε.
Ο ηλικιωμένος κύριος μόλις είχε πραγματοποιήσει επίσκεψη σε ένα από τα πιο περίεργα, και εξ αυτού μαγικά, μέρη του Παρισιού. Πιο μαγικό κι από το Μουσείο Γκρεβέν, λίγα μέτρα πιο κάτω στο ίδιο πεζοδρόμιο, όπου ο Εμίλ Ρενώ παρουσίαζε το Οπτικό Θέατρο.
Ένα γραφείο στο βάθος της εσωτερικής αυλής του κτιρίου στον αριθμό 22 στέγαζε την επιχείρηση με το βαρύγδουπο όνομα American Kinetoscope Company. Έτσι κι αλλιώς όταν κάνεις μπίζνες χρειάζεται να έχεις ένα δυνατό όνομα. Την επιχείρηση είχαν στήσει δυο απίθανοι έλληνες από το Λονδίνο. Γιώργος Γεωργιάδης λεγόταν ο ένας και Γιώργος Τραγίδης ο άλλος. Μόλις είχαν έρθει από την Αμερική κι είχαν φέρει στην Ευρώπη τα πρώτα κινητοσκόπια που κατασκεύασε ο Έντισον .
{mosimage}Η λέξη κινητοσκόπιο δεν έλεγε τίποτα σχεδόν στον πολύ κόσμο. Ελληνική φαίνονταν. Αν δεν ήταν το Magasin Pitoresque, που είχε αναλάβει να παρουσιάζει κάθε μήνα εκτός από τα εξωτικά μέρη του πλανήτη και όσα καινούργια και περίεργα εμφανίζονταν στον κόσμο, δεν θα ήξεραν στη Γαλλία όλα αυτά. Στο τεύχος με ημερομηνία 1 Αυγούστου του 1894 ο δημοσιογράφος Henri Flamans είχε γράψει ένα εκτεταμένο άρθρο για τη νέα εφεύρεση του δαιμόνιου Τόμας Έντισον. Η λεπτομερής περιγραφή αυτού του μηχανήματος, που είχε τη δυνατότητα να δίνει ζωή σε ακίνητες φωτογραφίες, ενεργοποιούσε στον καθένα την επιθυμία να σπεύσει και να το θαυμάσει. Έμοιαζε μαγικό.
Ο Γιώργος Γεωργιάδης έκανε μια λεπτομερή παρουσίαση στο δημοσιογράφο. Πρόσθεσε μάλιστα ότι δούλευε για δυο χρόνια σαν ηλεκτρολόγος στα εργαστήρια του Έντισον στο New Jersey. Γι αυτό τάξερε.
Τι να πει; Ότι μαζί με το συνεταίρο του Γιώργο Τραγίδη αγόρασαν τον προηγούμενο μήνα στη Νέα Υόρκη έξι μηχανήματα από τους Holland Brothers, τους πρώτους αντιπρόσωπους του Έντισον, με σκοπό να τα στήσουν στην Αμερική αλλά αυτοί τα φόρτωσαν στο καράβι και τα έφεραν στην Ευρώπη;
Χωρίς αμφιβολία ο Αντουάν Λυμιέρ, αυτό ήταν το όνομα του ηλικιωμένου κυρίου που είδαμε να βγαίνει από το γραφείο των Γεωργιάδη και Τραγίδη, διάβασε το άρθρο του Henri Flamans και είχε την τρελή επιθυμία να δει το μηχάνημα σε λειτουργία. Καθώς το άρθρο δεν έδινε πληροφορίες για το χώρο που βρίσκονταν τα μηχανήματα στο Παρίσι, απευθύνθηκε σε έναν πρώην υπάλληλο των εργοστασίων του στη Λυών, το Maurice Clement, που είχε ανοίξει τώρα φωτογραφείο στα Μεγάλα Βουλεβάρτα κι αυτός του είπε: Boulevard Montmatre 22 .
Η παρακολούθηση του ηλικιωμένου κυρίου συνεχίζεται. Κατεβαίνει στην πλατφόρμα της γραμμής 9 του Μετρό που οδηγεί Montreuil. Τον βλέπω με ανησυχία να επιλέγει το βαγόνι της πρώτης θέσης που βρίσκεται στο μέσο του συρμού. Έπρεπε να το φανταστώ. Μπαίνω μαζί του κι ας κινδυνεύω – με το εισιτήριο της δευτέρας θέσης - να με πιάσει ο ελεγκτής και να πληρώσω πρόστιμο. Αλλά δεν ρισκάρω να τον χάσω.
Δεν έχουμε φτάσει ούτε στην Republique όταν τον βλέπω να ξαναβγάζει το φιλμ από την τσέπη. Το σηκώνει ψηλά για να το φωτίζει από πίσω ο λαμπτήρας της οροφής. Όλες οι εικόνες που είναι τυπωμένες πάνω του φαίνονται όμοιες. Μέσα στο μηχάνημα όμως ήταν όλο ζωντάνια. Τις ξαναβλέπει με τη φαντασία. Η σκηνή παρουσιάζει ένα τυπικό κουρείο στα τέλη του 19ου αιώνα στην Αμερική. Ο κουρέας κάνει αφρό στο πρόσωπο του πελάτη ενώ ο βοηθός του ακονίζει το ξυράφι. Τρομερή ζωντάνια. Κι ο Henri Flamans είχε εντυπωσιαστεί όταν την πρωτοείδε και το είχε γράψει. Η ταινία Barber Shop έμεινε στην ιστορία σαν η πρώτη μεγάλη επιτυχία του στούντιο Black Maria.
Αυτό που δεν ήξεραν τότε ούτε ο Αντουάν Λυμιέρ ούτε ο δημοσιογράφος αλλά ούτε και οι έλληνες έμποροι ήταν ότι ο πρωταγωνιστής της ταινίας, ο μπαρμπέρης δηλαδή, ήταν κι αυτός Έλληνας! Ένας Έλληνας μετανάστης στην Αμερική. Το αποκάλυψε ο William Dixon, ο βοηθός του Έντισον που σκηνοθέτησε τη σκηνή. Μια ασήμαντη λεπτομέρεια που σίγουρα δεν επηρέασε την εξέλιξη του κινηματογράφου.
Το τραίνο σταματά σε έναν ακόμη σταθμό χωρίς να έχει εμφανιστεί ελεγκτής. Ο κύριος Αντουάν Λυμιέρ βάζει γρήγορα πίσω στην τσέπη το φιλμ και κατεβαίνει. Τον ακολουθώ. Βρισκόμαστε στη Nation. Τον βλέπω να αναζητά την ανταπόκριση με τη γραμμή 1, αυτή που πάει στη Defence. Δυο σταθμούς παρακάτω κατεβαίνει και κατευθύνεται προς την έξοδο. Βρισκόμαστε στο Gare de Lyon. Τη συνέχεια την ξέρω. Την έχει γράψει ο Georges Sadoul και άλλοι.
Θα πάρει την ταχεία για τη Λυών, την πόλη όπου ο νεαρός φωτογράφος από τη Μπεζανσόν έστησε το 1870 μια επιχείρηση που εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο εργοστάσιο φωτογραφικών υλικών της Ευρώπης. Εδώ και λίγο καιρό άφησε τη διαχείριση στους δυο γιους του, τον Αύγουστο και το Λουδοβίκο, κι ο ίδιος κάνει τη «μεγάλη ζωή» στο Παρίσι. Αν ξαναγυρίζει τώρα πίσω είναι για να τους δείξει το φιλμ με τον έλληνα κουρέα και να τους πει:
«Βλέπετε τι πρέπει να κάνετε; Ο Έντισον το πουλάει σε τρελές τιμές κι αυτοί που εμφανίζονται σαν αντιπρόσωποί του ψάχνουν να φτιάξουν ταινίες στη Γαλλία για να τους έρθει πιο φτηνά». Έτσι μετέφερε τα λόγια του πατέρα ο αρχιμηχανικός των Λυμιέρ Charles Moisson που ήταν παρών στη σκηνή.
Δεν νομίζω ότι μπορώ να τον ακολουθήσω σε αυτό το ταξίδι. Δεν έχει νόημα. Έχουν γραφτεί όλα σε βιβλία. Σκέφτομαι να γυρίσω πίσω, στο πεζοδρόμιο του Βουλεβάρτου της Μονμάρτης. Έχω αφήσει και κείνο το ζευγάρι στη δύσκολη σκηνή του αποχωρισμού.
Φωνή όφ: Στο 22 δεν θα βρεις τίποτα, στο Bercy να πας.
Οι βιαστικοί επιβάτες του Μετρό βλέποντάς με να τρικλίζω αναποφάσιστος στη μέση των πολύβουων διαδρόμων με κοιτούν με συγκατάβαση. Φαίνομαι ξένος. Βγάζω από την τσέπη το λιλιπούτειο διάγραμμα των γραμμών του Μετρό, που ως ευαγγέλιο ακόμη και στην Αθήνα ή το Οίτυλο κουβαλώ μαζί μου, κι επιλέγω την ανταπόκριση με τη γραμμή 14. Έρχεται ένας ολοκαίνουργος συρμός. Η γραμμή αυτή δεν υπήρχε τον καιρό των Λυμιέρ. Το Παρίσι μεγάλωσε κι αυτό.
{mosimage}
Κατεβαίνω στο σταθμό του Bercy. Βγαίνω στην επιφάνεια και προσπαθώ να προσανατολιστώ. Ευτυχώς, είχα ρίξει μια ματιά στο χάρτη του καρτιέ πρωτύτερα. Βιομηχανικός χώρος παλιότερα, ένα τεράστιο πάρκο σήμερα με ένα κλειστό γήπεδο, ένα μεγάλο ξενοδοχείο και σύγχρονες κατοικίες. Το Παρίσι μεταλλάχτηκε.
Τα βήματά μου με οδηγούν στο νέο χτίριο της Γαλλικής ταινιοθήκης. Ο Ανρί Λανγκλουά δεν είναι πια εδώ κι οι άλλοι κάνουν ότι θέλουν. Το Μουσείο του κινηματογράφου το ανοίγουν στις 12 το μεσημέρι.
Δεύτερος όροφος. Αίθουσα μισοσκότεινη. Φωτίζονται επιλεκτικά σημεία. Κάτι σαν την σπηλιά του Αλαντίν, όπως τη φαντάζεται ο καθένας. Γωνιές που αποκαλύπτουν αντικείμενα μαγικά. Οθόνες που παίζουν παλιές ταινίες και κάνουν τα αντικείμενα να ζωντανεύουν.
Δεν προλαβαίνω να στρίψω στην πρώτη γωνία και το αναγνωρίζω. Το Κινητοσκόπιο!
Μια πινακίδα στην μπροστινή του επιφάνεια γράφει με προκλητικά μεγάλα γράμματα Edison Very Latest.
Η μικρή μαύρη πινακίδα δίπλα του πληροφορεί λαθεμένα τους επισκέπτες:
Μηχανή θέασης ταινιών 35 χιλιοστών, αντίγραφο αριθμός 69 που παρουσιάστηκε στο Λονδίνο από την Continental Commerce Company.
Που βρίσκεται το λάθος;
Η Continental Commerce Company είναι η εταιρία που δημιούργησαν στις 22 Σεπτεμβρίου 1894 οι επίσημοι αντιπρόσωποι του Έντισον στο Λονδίνο Franck Maguire και Joseph Baucus. Μια μικρή έρευνα στα αρχεία του Τόμας Έντισον φέρνει στην επιφάνεια ένα φύλλο με τις παραγγελίες κινητοσκοπίων που στάλθηκαν στην Ευρώπη τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1894. Κι αυτές οι παραγγελίες ξεκινούν από το αντίγραφο αριθ. 118.
Το αντίγραφο αριθ. 69 που παρουσιάζεται στο Bercy, σύμφωνα με τον βρετανό συλλέκτη και συγγραφέα Richard Brown, ανήκει στα κινητοσκόπια που έφεραν στην Ευρώπη οι Γεωργιάδης και Τραγίδης.
Χρόνια τόψαχνα αυτό το κινητοσκόπιο. Ξέρω τι περιπέτεια πέρασε όταν πουλήθηκε από τους έλληνες σε έναν πλανόδιο στο Χάλιφαξ στη βόρεια Αγγλία για να καταλήξει το 1919 στα χέρια του Will Day κι από κει να φτάσει στη Γαλλία το 1959.
Αδύνατον να μην το φωτογραφίσω. Κι ας απαγορεύεται. Κλέβω μερικές εικόνες όταν πραγματοποιείται η εισβολή. Μια ομάδα παιδιών ορμάει στα εκθέματα και τα «καταβροχθίζει». Μια δασκάλα προσπαθεί να τα βάλει σε τάξη για να τους πει την ιστορία με τη σειρά.
Κάποια, πριν υποχρεωθούν να κάτσουν στο πάτωμα και να ακούσουν τα σοφά λόγια, ορμούν σε ένα σύγχρονο αντίγραφο κινητοσκόπιου που βρίσκεται έξω από τις βιτρίνες. Χώνουν το πρόσωπό τους στο μαύρο άνοιγμα στο πάνω μέρος και παρακολουθούν άπληστα την ταινία που παίζει σε λούπα:
Sepentine Dance. Ο εκπληκτικός χορός με τα πέπλα της αμερικανίδας χορεύτριας Anabelle. Ταινία Έντισον του 1894. Και μάλιστα στη χρωματισμένη, στο χέρι, έκδοσή της. Ακριβώς όπως παίχτηκε στην Αθήνα το Νοέμβρη του 1896, σε κείνο το κατάστημα της οδού Κολοκοτρώνη όπου έγινε η παρθενική προβολή του κινηματογράφου στην πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Κι ας νόμιζαν οι Αθηναίοι ότι έβλεπαν την Loie Fouler! Δεν φταίνε αυτοί. Ας όψεται εκείνος ο γάλλος πλανόδιος που κουβάλησε το μηχάνημα στην Αθήνα και τους πούλησε φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Αλλά έχουν σημασία όλα αυτά;
Άλλα με απασχολούν τώρα. Εκείνος ο σκυθρωπός φύλακας που ξεφύτρωσε από το πουθενά και με πήρε στο κατόπι λες να μυρίστηκε τίποτα; Να με κάρφωσε η νομοταγής δασκάλα; Κάνω τον αδιάφορο και επιμελή επισκέπτη, ρίχνω εμπεριστατωμένες ματιές στα υπόλοιπα εκθέματα και με την πρώτη ευκαιρία την κοπανάω.
Κάθομαι σκεφτικός σε ένα παγκάκι του πάρκου. Απέναντι, το Καρουσέλ δεν έχει ανοίξει ακόμα. Αλλά τι με νοιάζει; Κανονικά θα έπρεπε να πάρω το τρένο, να διασχίσω υποθαλάσσια τη Μάγχη και να φτάσω στο Λονδίνο. Έχω τις διευθύνσεις: 95 Queen Street τα γραφεία της American Kinetoscope Company και Old Broad Street το πρώτο μαγαζί με τα κινητοσκόπια που άνοιξαν το καλοκαίρι του 1894 οι δυο έλληνες, δυο μήνες σχεδόν πριν φτάσουν οι «επίσημοι» Franck Maguire και Joseph Baucus και ανοίξουν με φανφάρες το δικό τους στην Oxford Street 70. Και να ήταν αυτή η μόνη νίλα του Έντισον;
Κάπου κει κοντά πρέπει να ήταν και το καπνοπωλείο του Αιγυπτιώτη Γιάννη Μελαχροινού. Έλληνας κι αυτός, έμπορος επιπλέον, μπορούν οι Γεωργιάδης και Τραγίδης να εμπιστευτούν τον πόνο τους.
Τα «κουτιά» που κουβάλησαν από την Αμερική αποδείχτηκαν χρυσωρυχείο. Σαν τρελοί έτρεχαν οι Λονδρέζοι να ρίξουν τη ματιά τους στην τρύπα της θαυματουργής μηχανής. Αλλά αποδείχτηκαν λίγα. Χρειάζονται κι άλλα μηχανήματα. Ούτε λόγος να παραγγείλουν στην Αμερική. Ήταν πανάκριβα, 300 δολάρια το ένα ήθελε ο Έντισον, χώρια τα εξαρτήματα κι οι ταινίες. Άσε που βιάζονταν. Μήπως ο Μελαχροινός ήξερε κανέναν άγγλο τεχνίτη, καλό παιδί, να το αντιγράψει και να τους κάνει καμιά δεκαριά ακόμα;
Καλά θα το κοιτάξω, πρέπει να τους είπε αυτός. Θυμήθηκε ότι ένας πελάτης του, ο Henry Short, του είχε μιλήσει κάποτε για τον Robert W. Paul, ένα νεαρό κατασκευαστή επιστημονικών οργάνων ακριβείας. Τον φώναξε στο καπνοπωλείο, ήρθαν κι οι έλληνες και του εξήγησαν.
Και στο πάρκο του Μπερσί; Αδιέξοδο. Η παραγωγή δεν προβλέπει γυρίσματα στο Λονδίνο. Αλλά το μυαλό κολλημένο εκεί, στις όχθες του άθλιου Τάμεση.
Ο νεαρός Άγγλος τεχνίτης, αφού βεβαιώθηκε ότι ο Έντισον δεν είχε κατοχυρώσει την εφεύρεσή του στην Αγγλία άρχισε να υλοποιεί την παραγγελία. Έφτιαξε αυτά που του ζήτησαν οι Έλληνες και γλυκάθηκε. Συνέχισε την παραγωγή. Το ένα πίσω από το άλλο παράγονταν τα «πλαστά» κινητοσκόπια. Ουρές έκαναν λέει οι πελάτες έξω από το εργαστήριό του για να προμηθευτούν μηχανήματα. Μέχρι και από την Αυστραλία έφτασαν παραγγελίες. Και οι δυο Έλληνες ούτε ξέρουμε πόσα μαγαζιά με κινητοσκόπια άνοιξαν. Πολλά πάντως. Κι ούτε τους πείραξε όταν έφτασαν στο Λονδίνο από την Αμερική οι Franck Maguire και Joseph Baucus ως επίσημοι αντιπρόσωποι του Έντισον κι άνοιξαν τα δικά τους.
Μα πως ήταν αυτά τα μηχανήματα που κατασκεύασε ο Robert W. Paul κι ανταγωνίζονταν ισάξια αυτά του Έντισον; Δεν γίνεται, πρέπει να πάω στο Λονδίνο έστω και με δικά μου έξοδα.
Φωνή όφ: Στο Λονδίνο δε θα βρεις τίποτα, στο Arts et Metiers να πας!
Κόκαλο! Προφανώς εννοεί το Concervatoire des Arts et Metiers. Υπάρχει ένα μουσείο εκεί, είχα πάει παλιότερα, έχει την πρωτότυπη μηχανή των Λυμιέρ, μ αυτή που τράβηξαν την Έξοδο από το εργοστάσιο. Σαν αυτόματο ακολουθώ την εντολή του από μηχανής θεού. Παίρνω το μετρό και κατευθύνομαι προς το Chatelet. Να δω τι άλλο επιφυλάσσει το Παρίσι.
Αλλάζω στο Chatelet και παίρνω τη γραμμή 11 με κατεύθυνση το Δημαρχείο του Lilas. Κατεβαίνω στο σταθμό Arts et Metiers.
Το μουσείο δεν είναι όπως παλιά. Έχει γίνει πιο πλούσιο και πιο μεγάλο, δηλαδή αγνώριστο. Εντυπωσιακές βιτρίνες με χιλιάδες μηχανήματα, σχέδια, έντυπα.. Χρόνο νάχεις να χαζεύεις. Διατρέχω με ταχύτητα τα εκθέματα που παρουσιάζουν όλες τα τεχνολογικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας. Με ενδιαφέρει ο κινηματογράφος.
Περνώ από τη μια αίθουσα στην άλλη κι είναι αλήθεια, αρχίζω να αναρωτιέμαι μήπως έκανα λάθος μουσείο ή μήπως η φωνή όφ ήταν παραμορφωμένη και παράκουσα. Αλλά να γυρίσω πίσω δε γίνεται, η έξοδος είναι μπροστά.
Κι εκεί, στο τέλος μιας αίθουσας, και της υπομονής, βλέπω κάτι δίσκους από φαινακισκόπια, χρωματιστές λωρίδες από ζωοοτρόπια και πραξινοσκόπια. Και ξέχωρα από όλα, σε ένα δικό του γυάλινο κλουβί, ένα κινητοσκόπιο! Ένα δεύτερο κινητοσκόπιο στο Παρίσι τη στιγμή που όλα κιόλα καμιά δεκαριά έχουν σωθεί σε όλο τον κόσμο!
Η μικρή πινακίδα δίπλα στο μηχάνημα, που ας σημειωθεί διαφέρει από το άλλο που είδαμε στο Μουσείο της Ταινιοθήκης, από ένα όμορφο ανάγλυφο πάνω στο ξύλο, μας πληροφορεί ότι πρόκειται για Κινητοσκόπιο του Έντισον που κατασκευάστηκε από τον Robert W. Paul στο Λονδίνο. Τίποτα άλλο. Λες και ο Εγγλέζος τεχνίτης ήταν εργάτης του Αμερικάνου στο παράρτημά του στην Αγγλία!
Όταν έμαθε ο Έντισον τι είχε συμβεί στο Λονδίνο σκύλιασε από το κακό του. Σκέτο Greek tragedy έγινε στο New Jersey και το Black Maria έγινε ακόμα πιο μαύρο. Το μόνο όμως που μπορούσε να κάνει, αφού την πάτησε και δεν κατοχύρωσε έγκαιρα την πατέντα, ήταν να τους κόψει τις ταινίες. Μηχανήματα μπορούσαν να φτιάχνουν όσα ήθελαν, ταινίες όμως; Χωρίς ταινίες τα μηχανήματα ήταν άχρηστα.
Ο Josef Baucus από την άλλη, που ήταν δικηγόρος το επάγγελμα, αναλαμβάνει το νομικό μέρος. Στέλνει αλλεπάλληλα τηλεγραφήματα στον Έντισον ζητώντας την άδεια να κάνει μήνυση στον Γεωργιάδη όχι για τα μηχανήματα αλλά για τις ταινίες που χρησιμοποιεί σε μηχανήματα μαϊμού. Κάνε ότι θέλεις, του απαντά ο Έντισον, λεφτά μη μου ζητάς!
Με κομμένες τις ταινίες από την Αμερική ο Robert W. Paul βρίσκετε σε δύσκολη θέση. Αλλά πλέον είχε μπει στο κόλπο. Παίρνει την απόφαση να κατασκευάσει μηχανή λήψης! Και τα καταφέρνει. Σχεδόν ταυτόχρονα με τους Λυμιέρ και τους άλλους. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να προτείνει στον Έντισον να του γυρίζει και θέματα για τα κινητοσκόπιά του. Ο Αμερικάνος φυσικά απέρριψε την πρόταση αλλά το αστείο είναι ότι όταν έκανε την πρώτη δημόσια παρουσίαση του Βιτασκόπιου (μιας μηχανής προβολής σε οθόνη) τον Απρίλιο του 1896 στη Νέα Υόρκη, έπαιξε δύο ταινίες που γύρισε ο Birt Acres για τον Robert Paul. Η απόλυτη εκδίκηση της γυφτιάς!
Η φωτογραφική μου μηχανή αποτυπώνει από όλες τις πλευρές το γυάλινο κλουβί με το υπέροχο «ξύλινο κουτί». Ρίχνω μια τελευταία ματιά στο μοναδικό αντίγραφο που σώθηκε από τα περίπου 60 που κατασκεύασε ο Άγγλος τεχνίτης και φεύγω. Γυρίζω με τα πόδια από κει που ξεκίνησα. Στο 22 του Βουλεβάρτου της Μονμάρτης.
Άλλη παρέμβαση από φωνή οφ δεν έγινε. Τότε, εδώ μπορεί να μπει σαν σπηκάζ αυτά που έγραψαν πριν λίγα χρόνια οι Stephen Herbert και Luke McKernan:
Σαν τα quarks, τα οποία προκαλούν μια αλυσιδωτή αντίδραση σε ένα επιστημονικό εργαστήριο και ύστερα χάνονται για πάντα, είναι κι η ιστορία των Γεωργιάδη και Τραγίδη, των τολμηρών ανθρώπων που άρπαξαν το πιο τελευταίο επίτευγμα του Thomas Edison, το Κινητοσκόπιο, έκαναν μια σύντομη εμφάνιση το 1894-5, έθεσαν σε κίνηση συνταρακτικά γεγονότα και χάθηκαν αμέσως από την ιστορία.
Αδύνατον! Το ζευγάρι βρίσκεται ακόμα στη θέση του και εξακολουθεί να «παίζει» τη δύσκολη σκηνή του αποχωρισμού. Αυτό το διαρκές αγκάλιασμα κι η πρόσκαιρη απομάκρυνση. Ο καθένας να υπάρχει μόνο για τον άλλο. Στον ωκεανό της πολύβουης πόλης να αναζητούν το άτομο. Να χαράξουν βαθιά την εικόνα του άλλου μέσα τους. Πόσο δύσκολο είναι; Στήνω πάλι την κάμερα.
Και μέσα στο πλάνο πάλι ο Αντουάν Λυμιέρ. Αυτή τη φορά βαδίζει βιαστικά αν και φορά ένα βαρύ παλτό. Είναι βλέπεις χειμώνας, 28 του Δεκέμβρη του 1895. Αλλά δεν κατεβαίνει στο Μετρό. Προχωρά προς τα κάτω. Και χαμογελάει. Ξέρω που πάει. Θα διατρέξει το Βουλεβάρτο των Ιταλών, θα περάσει μπροστά από την Όπερα, θα συνεχίσει στο Βουλεβάρτο των Καπουτσίνων και θα μπει στο Grant Cafe. Στο υπόγειο, στο Salon Indien, οι γιοι του Αύγουστος και Λουδοβίκος δίνουν την πρώτη παράσταση Κινηματογράφου. Αυτό το κατέγραψε η ιστορία.
ΠΑΡΙΣΙ ΙΟΥΝΙΟΣ 2007
ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ