Το Βυζάντιο είναι η εκχριστιανισμένη και εξελληνισμένη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η λατινική ήταν η επίσημη γλώσσα του κράτους Αποδέκτες των νόμων της εκτελεστικής εξουσίας ήταν ελληνόφωνοι πληθυσμοί μια και η ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία αποτελούνταν από τις ελληνόφωνες περιοχές της μεσογείου. Σταδιακά τα ελληνικά θα υποκαταστήσουν τα λατινικά και γύρω στον 7ο αιώνα και στον κρατικό μηχανισμό . Η ελληνική θα αναγνωριστεί σαν επίσημη γλώσσα του Βυζαντινού κράτους. Οι αυτοκρατορικές οικογένειες εκτός των παλαιολόγων , κατάγονταν σχεδόν όλες από την ανατολή. Οι ανατολικοί πληθυσμοί αγροτικοί κατά κύριο λόγο ήλθαν πολλές φορές σε αντίθεση με το Βυζαντινό κέντρο την Κωνσταντινούπολη ,η οποία κατ’ εξοχήν εκπροσωπούσε τον ελληνορωμαϊκό κόσμο .Σ΄ αυτές τις αντιθέσεις οφείλεται κατά κύριο λόγο η εικονομαχία.

Η Μεσοβυζαντινή περίοδος ξεκινά από το 843 και τελειώνει γύρω στο 1204. Στη ζωγραφική της μεσοβυζαντινής περιόδου
συναντάμε σε μεγάλη ανάπτυξη τα εντοίχια ψηφιδωτά.Από τα μέσα του 9ου αιώνα έως το 1204 ο τύπος ναού που κυριαρχεί είναι η τρουλαία βασιλική. Το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού ακολουθεί την συμβολική διάσταση ότι ο σπίτι του θεού στην γη είναι αυτοί οι ναοί . Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο η τοιχογραφία εκτοπίζει το ψηφιδωτό αι η καλλιτεχνική έκφραση περνά σε μια παλαιολόγεια αναγέννηση. Οι Φορητές εικόνες στη μεσοβυζαντινή περίοδο οποθετούνται στο τέμπλο των εκκλησιών και ζωγραφίζονται με την τεχνική της αυγοτέμπερας. Πολλά έργα μεταλλοτεχνίας σμάλτα ,χειρόγραφα εξαιρετικής καλλιτεχνίας διατηρούνται από την μεσοβυζαντινή περίοδο . Στην μεταβυζαντινή περίοδο οι δυο σχολές αγιογραφίας η Κρητική που άκμασε γύρω στον 16 αιώνα και η σχολή της βορειοδυτικής Ελλάδας που η ακμή της είναι την ίδια περίοδο ακολουθούν τα βυζαντινά πρότυπαμε με επιρροές από την Ιταλική αναγέννηση.

Ι Μεσοβυζαντινή περίοδος
Ι.α Ζωγραφική
Η τάση των ζωγράφων στη μεσοβυζαντινή περίοδο είναι ο περιορισμός της αφήγησης των εικονικών συνόλων των εκκλησιών. Ο προσδιορισμός του τόπου που διεξάγεται η δράση δεν γίνεται αντιληπτός. Η τρίτη διάσταση που δίνει το βάθος αγνοείται ,και η στατικότητα των προσώπων και η μονοεπίπεδη αντίληψη του χώρου κυριαρχεί. Από τα μέσα του 12ου αιώνα η αντίληψη θα αλλάξει και η απεικόνιση των σωμάτων και των συναισθημάτων θα γίνει πιο ρεαλιστική.

Σε όλη την πορεία της Βυζαντινής τέχνης διακρίνουμε δύο τάσεις ,μία κλασική που αναζητά την ομορφιά και αντλεί τα πρότυπα της από την ελληνορωμαϊκή τέχνη , και μια τάση που απομακρύνεται συνειδητά από τη κλασική παράδοση. Σε αυτό το ρεύμα ανήκουν οι μορφές ιεραρχών και αγίων (9ος αιώνας ) στα δύο τύμπανα κάτω από τον κεντρικό τρούλο του μνημείου της Αγίας Σοφίας .
Στο ψηφιδωτό της αψίδας οι γεμάτες φόρμες των μορφών καθώς το φως και η σκιά στο έργο μαρτυρούν την ύπαρξη ενός κλασικίζοντος ρεύματος τον 9ο αιώνα με κορύφωση τις μικρογραφίες τον 10ο αιώνα .

Ι.β Εντοίχιο ψηφιδωτό

Κατά την εποχή της μεσοβυζαντινής περιόδου η τεχνική του ψηφιδωτού έχει εξελιχθεί σε ύψιστο βαθμό. Στα πρόσωπα χρησιμοποιούνται ψηφίδες μικρότερες από των υπολοίπων γυμνών μερών του σώματος και των ενδυμασιών . Ο υπερβατικός χαρακτήρας τονίζεται με τον τρόπο τοποθέτησης των ψηφίδων,σε διαφορετική κλίση σε σχέση με το φως ,δίνοντας μια εξωπραγματική αίσθηση, μια υπέρβαση των υλικών ,και των μορφών.
Τα επιτραπέζια ψηφιδωτά ,που κοσμούσαν τα δάπεδα των ναών στην πρωτοβυζαντινή περίοδο , αντικαταστάθηκαν στην μεσοβυζαντινή με μαρμάρινες πλάκες,που σχημάτιζαν γεωμετρικά διακοσμητικά θέματα.

I.γ Νωπογραφία
Το ψηφιδωτό είναι η πιο πρωτότυπη και αισθητικά ολοκληρωμένη έκφραση της βυζαντινής τέχνης. Η τεχνική όμως αυτή ήταν δύσκολη και δαπανηρή. Για τον λόγο αυτό η πλειόνητα των μνημείων διακοσμείτο με τοιχογραφίες.Η τεχνική αυτή επέτρεπε την κάλυψη μεγάλων επιφανειών σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και με το χαμηλότερο κόστος.Η νωπογραφία δουλευόταν ενώ τα χρώματα και η επιφάνεια του τοίχου ήταν ακόμα υγρά.Χρησιμοποιούσαν ασβεστοχρώματα αναμεμειγμένα με νερό τα οποία άπλωναν σε φρεσκοσοβατισμένο τοίχο.Εξυναν τον τοίχο ώστε να μη έχει εξογκώματα και τον περνούσαν με ένα στρώμα ασβεστοκονιάματος .Σε ένα δεύτερο στρώμα πέρναγαν ασβεστοκονίαμα που περιείχε ψιλό άχυρο, και στο τέλος με ένα λεπτότερο επίχρισμα,όπου πάνω σε αυτό σχεδιαζόταν τα περιγράμματα και μετά άπλωναν τα χρώματα.

Ι.δ Φορητές εικόνες
Για να φτιάξουν φορητές εικόνες στη μεσοβυζαντινή περίοδο, χρησιμοποιούσαν την τεχνική της αυγοτέμπερας , σύμφωνα με την οποία τα χρώματα αναμειγνύονταν με κρόκο αυγού.
Η τεχνική αυτή περιελάμβανε τρία στάδια ,την προετοιμασίατου ξύλου,την σχεδίαση του περιγράμματος,και την ζωγραφική
της εικόνας σε φόντο με φύλλα χρυσού.H λειασμένη επιφάνεια του ξύλου αλειφόταν με ψαρόκολλα, και με λεπτά στρώματα κόλλας και γύψου.Ο ζωγράφος σχεδίαζε το θέμα με τη βοήθεια του ανθιβολίου, (ένα χάρτινο προσχέδιο ),και διαποτιζόταν με κάρβουνο τριμμένο το οποίο πέρναγε από τα ανοίγματα του προσχέδιου,και κατόπιν ο ζωγράφος το χάραζε με ένα αιχμηρό εργαλείο. Αφού πρόσθετε φύλλα χρυσού στο φόντο,γέμιζε το σχέδιο με χρώματα ,από τα πιο σκούρα στα πιο ανοιχτά. Στο τέλος πέρναγε διαδοχικά χέρια βερνίκι για την προστασία της εικόνας.

Ι.ε Χειρόγραφα
Τα εικονογραφημένα χειρόγραφα της μεσοβυζαντινής περιόδουείχαν μεγάλη ποικιλία στο περιεχόμενο τους.Πολλά από αυτά γράφτηκαν και εικονογραφήθηκαν σε λόγιους κύκλους της πρωτεύουσας ,γύρω από καλλιεργημένους αυτοκράτορες
όπως ο Λέοντας ΣΡ’ και Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος.Το περιεχόμενο των χειρόγραφων περιελάμβανε από ιατρικές, αστρονομικές ,βοτανολογικές πραγματείες,μέχρι και θεολογικά λειτουργικά ιστορικά,φιλοσοφικά κείμενα.

Ιζ Θεματολογία-Ιεράρχηση
Ο διάκοσμος σε ένα χριστιανικό ναό ακολουθεί την ιεράρχηση των θεμάτων από πάνω προς τα κάτω (από τον ουρανό προς την γη) . Στο κέντρο του τρούλου (ουρανός) τοποθετείται η μορφή του Χριστού Παντοκράτορα συνήθως σε προτομή.
Η μορφή του περιβάλλεται από αγγέλους , σεραφείμ, χερουβείμ.Στο τύμπανο του τρούλου εικονίζονται οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης οι οποίοι προανήγγειλαν την Ενσάρκωση. Το σπουδαιότερο ιεραρχικά μετά τον τρούλο είναι η αψίδα του ιερού όπου εικονίζεται η Θεοτόκος.

Στις βασιλικές η διακόσμηση γινόταν με αφηγηματική και χρονολογική σειρά.Τα γεγονότα της Αγίας Γραφής διαδέχονταν το ένα το άλλο.Παράλληλα με τον τύπο του ναού δημιουργείτε ένα καινούριο εικονογραφικό πρόγραμμα.Τονίζονται δύο κύρια δόγματα της χριστιανικής θρησκείας, η Ενανθρώπηση του Χριστού και η Θυσία του πάνω στο Σταυρό.Έτσι υπάρχει συνάρτηση ανάμεσα στην εικονογραφία και στην λειτουργία ,και από τον 11ο αιώνα η πρώτη εμπνέεται από την δεύτερη και φτάνει στο απόγειο της γύρω στον 14ο αιώνα.

Οι εκκλησίες με ψηφιδωτή διακόσμηση, τα ψηφιδωτά καταλαμβάνουν τον τρούλο ,την αψίδα ,και τις καμάρες ενώ τα υπόλοιπα μέρη καλύπτονται με πολύχρωμα μάρμαρα (ορθομαρμάρωση). Αυτού του τύπου την διακόσμηση συναντούμε σε δύο εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη.Η εκκλησία της Θεοτόκου στο Μέγα Παλάτιον που χτίστηκεαπό τον Μιχαήλ Γ’ ,και τον ναό των Αγίων Αποστόλων που επισκευάστηκε την εποχή του Βασίλειου Α’.Διαφορετικό σύστημα εικονογράφησης με πολλές μεμονωμένες μορφές συναντάμε σε μια εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη την οποία έκτισε ο μάγιστρος Στυλιανός Ζαούσης (890).Το διακρίνουμε σε μικρές εκκλησίες όπως το καθολικό της Μονής του Οσίου Λουκά στη Φωκίδα.

Στις φορητές εικόνες της μεσοβυζαντινής περιόδου δεν απεικονίζονται μόνο οι μορφές του Χριστού,της Παναγίας και των αγίων αλλά και επεισόδια από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη,βίοι και μαρτύρια Αγίων. Ι.η Ο ενταφιασμός του Χριστού ,τοιχογραφία,Νερέζι,Αγιος Παντελεήμων .Το Νερέζι σημειώνει σταθμό στην ιστορία όχι μόνο στην Βυζαντινή τέχνη αλλά γενικότερα στην ευρωπαϊκή ζωγραφική.Η εκκλησία της Μονής του Αγίου Παντελεήμονος στο Νερέζι, βρίσκεται κοντά στα Σκόπια της Γιουγκοσλαβίας. Για πρώτη φορά εκδηλώνεται το ανθρώπινο συναίσθημα στην θρησκευτική ζωγραφική.Το πάθος και η οδύνη ερμηνεύονται στον Επιτάφιο Θρήνο στο Νερέζι. Οι μορφές λυγίζουν ,οι συσπάσεις των προσώπων γίνονται έντονα αντιληπτές,και σκιές κάτω από τα μάτια μαρτυρούν, το θείο πάθος ,την θυσία του Θεανθρώπου.

Στο Νερέζι διακρίνουμε τις διαμορφωμένες δύο τεχνοτροπικές τάσεις,μια δυναμική , εκφραστική και μια άλλη κλασικίζουσα.
Στην δυναμική ,εκφραστική τάση διακρίνουμε πανύψηλες και ανήσυχες μορφές.Τα φορέματα φουσκώνουν στις άκρες με πυκνές πτυχές.Αντιπροσωπευτικά μνημεία συναντούμε στην Δυτική Μακεδονία (Άγιος Νικόλαος Κασνίτζη και ένα μέρος από τις τοιχογραφίες των Αγίων Αναργύρων στην Καστοριά)Η δεύτερη τεχνοτροπική τάση που έχει ευρύτερη διάδοση κυρίως προς το τέλος του 12ου αιώνα χαρακτηρίζεται ως <ακαδημαϊκή>.Δεν κυριαρχεί η γραμμή αλλά η μαλακή πλαστικότητα στην πτυχολογία,στα πρόσωπα,στα οποία διακρίνεις την ομορφιά και γαλήνια έκφραση γεμάτη ισορροπία και ηρεμία.

Ι.θ Η Παναγία του Βλαδιμήρ,φορητή εικόνα,α’ τρίτο 12ου αιώνα Μόσχα,Πινακοθήκη Τρετιακώφ  Η Παναγία του Βλαδιμήρ ,ήρθε γύρω στο 1130 ως βασιλικό δώρο από την Κωνσταντινούπολη στη Ρωσία και αποτέλεσε επί αιώνες το (ιερό αντικείμενο) του Ρωσικού λαού.Αποτελεί σταθμό στην Βυζαντινή ζωγραφική γιατί απεικονίζει την Παναγία στον τύπο της Ελεούσα που για πρώτη φορά εμφανίζεται στην Κωνσταντινούπολη τον 12ο αιώνα. Εκφράζει τρυφερά ανθρώπινα αισθήματα μέσα από την μοναδική σχέση μητέρας και παιδιού.

I Η μεταβυζαντινή περίοδος
ΙΙ.α Η Κρητική Σχολή
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το πιο σημαντικό καλλιτεχνικό κέντρο γίνεται η Κρήτη και συγκεκριμένα ο Χάνδακας. Η εύπορη τάξη των Κρητικών πόλεων αποτελείται από Βενετικά και Ελληνικά στοιχεία.Οι παραγγελίες για φορητές εικόνες είναι ο λόγος που διακρίνεται πτώση των διακοσμήσεων σε ναούς.Η Κρητική επιδεξιότητα εναρμόνιζε την ώριμη παλαιολόγεια τέχνη με στοιχεία της δυτικής καλλιτεχνικής παράδοσης .Η ευελιξία των δημιουργών σε σχέση με τις παραγγελίες που είχαν τους καθιστούσε ευέλικτους τεχνοτροπικά αλλά τα έργα που έμεναν πιστά στην Βυζαντινή παράδοση κρατούσαν την τεχνική (αυγοτέμπερα) ανεξάρτητα από την Ιταλική επίδραση.

Η Κρητική Σχολή που γεννήθηκε σαν δημιουργία φορητών εικόνων το 15ο αιώνα από ,τον 16ο έχουμε σημαντικά δείγματα μνημειακής τέχνης και εκτός του νησιού.Τα μεγάλα μοναστήρια της Ηπειρωτικής Ελλάδας αποκτώντας οικονομική
ευρωστία έχοντας διατηρήσει μεγάλα κομμάτια της περιουσίας τους (παρά την τουρκική κατάκτηση) σε συνδυασμό με σημαντικές δωρεές ηγεμόνων της περιοχής προσκάλεσαν Κρητικούς καλλιτέχνες να φιλοτεχνήσουν πολλούς ναούς.

ΙΙ.β Εκπρόσωποι της Κρητικής Σχολής
Από τους σπουδαιότερους Κρητικούς ζωγράφους, ήταν ο Άγγελος Ακοτάντος από τον Χάνδακα. Ακολουθεί την παλαιολόγεια παράδοση με δευτερεύοντα στοιχεία από την Ιταλική ζωγραφική.Στην εικόνα (Ο Χριστός η Άμπελος ) στην Κρήτη ,στην μονή Οδηγήτριας διακρίνουμε ότι το θέμα έχει να κάνει με την Θεία Ευχαριστία. Ο οίνος μετατρέπεται σε Αίμα του Χριστού ένα θέμα που επαναλαμβάνεται στην Κρητική Σχολή αλλά και από τον ίδιο τον Άγγελο τον Ακοτάντο σε άλλες δύο περιπτώσεις στην μονή Βροντησίου και στην ενορία Μαλών στην Κρήτη. Ο ζωγράφος Νικόλαος Τζαφούρης με μεγαλύτερη εξοικείωση με την Ιταλική ζωγραφική βρίσκουμε έργα του με σημαντικά στοιχεία ,γοτθικά πρότυπα,συνδυασμένα με δυτική τεχνοτροπία.Στην Παναγία Βρεφοκρατούσα οι φυσιογνωμίες των μορφών ακολουθούν γοτθικά πρότυπα ενώ το εξωτερικό ένδυμα (μαμφόριο) της Παναγίας με την χρυσή ταινία ακολουθεί δυτικά πρότυπα.

Στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα ο ζωγράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός σημαντικός καλλιτέχνης ,εκτελούσε έργα σε άψογη Βυζαντινή τεχνοτροπία καθώς άλλα σύμφωνα με την Ιταλική τέχνη της εποχής του.Στο Μυστικό Δείπνο στον ναό του Αγίου Μηνά διακρίνουμε το πνεύμα της Ιταλικής Αναγέννησης στο έργο του.Η γεωμετρική προοπτική σε συνδυασμό με τον ρεαλισμό τα ζωηρά χρώματα και τα στοιχεία της καθημερινής ζωής ,δείχνουν ότι ο Μιχαήλ Δαμασκηνός απομακρύνθηκε από την Βυζαντινή ζωγραφική συμμετέχοντας στην Ιταλική Αναγέννηση με τον δικό του τρόπο αλλά και για βιοποριστικούς λόγους μια και είναι γνωστό ότι στην παραμονή του στην Βενετία αντέγραφε έργα του Parmigianino.
Tον 17ο αιώνα εμφανίζεται ο σημαντικός καλλιτέχνης Θεόδωρος Πουλάκης. Η τέχνη του δανείζεται στοιχεία από φλαμανδικές χαλκογραφίες. Ζωγραφίζει με λαμπερά χρώματα, έχει πλούσια σύνθεση ,και οι μορφές του έντονη κινητικότητα.

ΙΙ.γ Τοιχογραφία Μετέωρα ,μονή Αγίου Νικολάου
Αναπαυσά,καθολικό. (ΘΕΟΦΑΝΗΣ) εικ.3
Ο Θεοφάνης ο Κρης γεννήθηκε την τελευταία δεκαπενταετία του 15ου αιώνα στον Χάνδακα.Επιλέχθηκε να διακοσμήσει τον Άγιο Νικόλαο Αναπαυσά, και τον τοιχογραφικό διάκοσμο του καθολικού της μονής της Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος (1535).Στην εικ3 εικονίζεται Ο Χριστός Βαιοφόρος,πάνω σε λευκό όνο.Τον ακολουθούν οι μαθητές με πρώτο το Πέτρο με τον οποίο συνομιλεί.Ιουδαίοι υποδέχονται τον Χριστό στρώνοντας τον δρόμο με βάγια.Στα πόδια του όνου ένα παιδί που απλώνει ένα πανί για να πατήσει ο Χριστός ,και πάνω δεξιά δυο παιδιά σκαρφαλώνουν σε ένα δέντρο για να κόψουν κάποια κλαδιά.
Στα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά διακρίνουμε ώριμα και κατασταλαγμένα δείγματα του θεμελιωτή της Κρητικής Σχολής.Το καθολικό της μονής Σταυρονικήτα στο Άγιο Όρος αποδίδονται στον ίδιο και στον γιο του.Στη σχολή και στους μαθητές του αποδίδονται και άλλα τοιχογραφικά σύνολα στο Άγιο Ορος.Οι αρετές που χαρακτηρίζουν το έργο του Θεοφάνη διακρίνονται στην τοιχογραφία εικ.3.Σταθερό και σίγουρο σχέδιο ,καλοζυγισμένες συνθέσεις ,γλυκά χρώματα ,σε αρμονικούς συνδυασμούς.Η ηρεμία των προσώπων,η σκέψη ,ο στοχασμός που έχουν οι μορφές δείχνουν την καλλιτεχνική παιδεία του Θεοφάνη και κάνουν τον ίδιο τον πιο σημαντικό Εκπρόσωπο της Κρητικής Σχολής.

ΙΙ.δ Η Σχολή της Βορειοδυτικής Ελλάδας
Παράλληλα με την Κρητική Σχολή αναπτύσσεται η Σχολή της Βορειοδυτικής Ελλάδας.Διακρίνεται μια διάθεση για ανανέωση της Βυζαντινής τέχνης.Οι μορφές αποδίδονται με ρεαλιστικό τρόπο και συχνά υπερβολικό στις στάσεις και στις κινήσεις. Οι καλλιτέχνες προσπαθούν να αποδώσουν την τρίτη διάσταση ,και ιδιαίτερες λεπτομέρειες στα εικονιζόμενα έργα.
Κορυφαία προσωπικότητα της Σχολής ήταν ο ζωγράφος Φράγγος Κατελάνος,ο οποίος προσκλήθηκε μετά τον θάνατο του Θεοφάνη να διακοσμήσει με τοιχογραφίες το παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου στη μονή της Αγίας Λαύρας.
Η ζωγραφική στο καθολικό της μονής Βαρλαάμ ακολουθεί μια στροφή από τον κλασικισμό της Κρητικής ζωγραφικής προς το μπαρόκ.Οι συνθέσεις γεμάτες ρεαλισμό ,κίνηση και ζωντάνια.Η σύνθεση χάνει τον ρόλο της προς όφελος μιας αφηγηματικής λειτουργίας. Οι συνθέσεις του Κατελάνου δεν διακρίνονται από την ηρεμία και την εγκράτεια των ζωγράφων της Κρητικής Σχολής.Υπάρχει δυναμισμός ,έντονη κίνηση,ή κομψές ευλύγιστες φιγούρες,καθώς τα ενδύματα τονίζουν την μορφή του σώματος. Σημαντικοί ζωγράφοι της Σχολής ήταν και οι Γεώργιος και Φράγγος Κονταρής ,οι οποίοι ήτα αδέλφια.
Οι επιρροές του Φράγγου Κατελάνου ήταν στους καλλιτέχνες αυτούς εμφανείς (Μετέωρα ,μονή Βαρλάμ,καθολικό)

ΙΙ.ε Μυστικός Δείπνος ,Τοιχογραφία,1483,Μετέωρα,μονή
Μεταμορφώσεως ,παλαιό καθολικό (εικ4)
Ένα στοιχείο που διαφοροποιεί την ζωγραφική του Κατελάνου από τους Κρητικούς ζωγράφους είναι το χρώμα.Το κόκκινο της φωτιάς το μπλε το κίτρινο το βιολετί,χρησιμοποιήθηκαν μια και ο Θηβαίος ζωγράφος αγαπούσε τα καθαρά έντονα χρώματα,και τις έντονες αντιθέσεις.Οι λεπτομέρειες στην σύνθεση είναι εντυπωσιακές και χαρακτηριστικές της τεχνοτροπίας του ζωγράφου.Οι μορφές δυναμικές ,με κίνηση ,κομψές ευλύγιστες.

Τα στοιχεία του φόντου λεπτομερή και οριοθετούν τον τόπο διεξαγωγής του Μυστικού Δείπνου.Τα ενδύματα και τα σκεύη εντυπωσιακά πλαισιώνουν την τοιχογραφία προσθέτοντας ζωντάνια και ρεαλισμό.Ο Χριστός στο κέντρο και οι μαθητές γύρω του τοποθετημένοι δημιουργώντας μία τριγωνική πυραμίδα.Η προοπτική προσπαθεί να δώσει το βάθος καθώς διακρίνεται η γεωμετρική επιρροή της ζωγραφικής απο την Αναγέννηση.

ΙΙ.ζ Επιδράσεις
Οι Κρητικοί ζωγράφοι μπορούσαν να ενώσουν την ώριμη Παλαιολόγεια τέχνη με στοιχεία της δυτικής καλλιτεχνικής παράδοσης.Οι προτιμήσεις της συγκεκριμένης μικτής πελατείας και οι νόμοι της προσφοράς και της ζήτησης,έκαναν τους Κρητικούς ζωγράφου ευέλικτους, και έτοιμους να ζωγραφίσουν σε οποιαδήποτε τεχνοτροπία.Αυτό επηρέασε την τέχνη τους ,και οι επιρροές της δυτικής τέχνης βρήκαν πρόσφορο έδαφος.Η φορητή εικόνα ήταν η αρχή μια και η μεταφορά της ήταν πιο εύκολη.Αυτό επεκτάθηκε και στους ναούς με συγκεκριμένους καλλιτέχνες που είχαν είδη επηρεαστεί.Ο βιοποριστικός λόγος των καλλιτεχνών έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο καθώς και η οικονομική κατάσταση της κάθε ιστορικής περιόδου.


Η Βυζαντινή τέχνη κατέχει μια μοναδική θέση στον μεσαιωνικό κόσμο.Μεσα στην βυζαντινή τέχνη ενσωματώθηκε <η εικονιστική> τέχνη της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας ,με ενδιαφέρον για την απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής. Διαπότισε το πνεύμα του Χριστιανισμού,δημιουργώντας νέες αισθητικές.Παρά την εικονομαχία η εικονιστική καλλιτεχνική παράδοση διατήρησε την αυτοτέλεια της και λειτούργησε και ως μοχλός ανάπτυξης.

Η μεταβυζαντινή τέχνη παρά τον συντηρητικό χαρακτήρα της παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωντανή ξεπερνώντας τις αντίξοες πολιτικές , οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.

Κατόρθωσε να εκφράσει τα αισθητικά και ιδεολογικά αιτήματα του καιρού της.Οι συνθήκες εξαρτιόταν από το είδος της κατοχής του ελληνικού χώρου (Τουρκοκρατία-Βενετοκρατία).Χάρη στην οικονομική ευημερία των μοναστηριών το πρώτο μισό του 16ου αιώνα Κρητικοί ζωγράφοι προσκλήθηκαν και εκτέλεσαν καλλιτεχνικά προγράμματα και δημιούργησαν μια Σχολή πέρα από τα όρια του νησιού ,δίνοντας νέα πνοή στην τέχνη.

Η μεταβυζαντινή τέχνη διατήρησε μέσα στον ορθόδοξο κόσμο(Βαλκάνια Ρωσία,Εγγυς Ανατολή ) τον ηγετικό ρόλο τον οποίο της κληροδότησε η τέχνη του Βυζαντίου.